Hành động hợp lý

{By: Khúc Trung Kiên}

Hiệu quả hoạt động của một quốc gia, một tổ chức hay một cá nhân phụ thuộc vào điều gì? Tự nhiên người ta sẽ nghĩ đến những năng lực/kỹ năng hay trình độ.

Không sai. Một người thợ lành nghề sẽ làm ra nhiều sản phẩm hoặc sản phẩm chất lượng hơn trong cùng một thời gian. Nhưng nếu xét trên tổng thể hiệu quả có lẽ phụ thuộc nhiều hơn vào tính hợp lý của hành động.

Người thợ làm ra nhiều sản phẩm rất hiệu quả nếu xét theo một nghĩa, nhưng nếu sản phẩm đó không tiêu thụ được thì sẽ là tai họa cho doanh nghiệp. Xây cây cầu chỉ dẫn vào ... nhà ông chủ tịch xã thì đó là không hiệu quả.

Nếu bạn có một xô nước, cách bạn 1 km có một đám cháy, bạn xách xô nước chạy đến đám cháy thì là vô nghĩa. Sẽ hiệu quả hơn nếu tưới cho cái cây đang héo, cách bạn vài mét.

Việc ra dọn rác ở Bờ Hồ là hành động tốt, đáng trân trọng. Nhưng sẽ hợp lý hơn nếu khuyến khích mọi người giữ vệ sinh ngay ở trong nhà mình, cầu thang của chung cư, rồi đến ngõ phố mà mình đang sinh sống. Hay cụ thể hơn là không vất rác ngay dưới chân mình.

Điều đáng nói là những hành động không hợp lý thường được thúc đẩy bởi cảm xúc và tình cảm. Nhất là đối với đám đông. Hành động hợp lý lại dựa trên hiểu biết, lý trí và đánh giá đúng tình huống.

Để cảm xúc chi phối hành động không hợp lý
Hành động theo tình cảm không hợp lý
Hành động theo đám đông không hợp lý
Ngược với đám đông càng không hợp lý

Thế nên phần lớn hành động của chúng ta là không hợp lý, tất nhiên hiệu quả sẽ thấp thôi. Thêm chút: một hành động không hợp lý sẽ dễ dàng dẫn đến những hành động không hợp lý tiếp theo, kể cả những hành động trước đó là hợp lý (do điều kiện đã thay đổi).