Quyền lựa chọn "không trả phí"

{By: Hoàng Minh Châu}

Hôm trước đi ăn trưa cùng Nguyễn Quốc Thống, nhân nói đến việc, người dân đang kêu ca nhiều về những con đường thu phí BOT, mới nhớ lại một câu chuyện hồi đi học. Đó là năm 1998, khi chúng tôi cùng học khoá "Quản trị kinh doanh cao cấp", dành cho các doanh nhân Việt Nam, tại Đại học Dartmouth - Hoa Kỳ.

Lớp học được chia thành nhiều nhóm. Mỗi nhóm phải xây dựng Bản Kế hoạch kinh doanh chi tiết cho một Dự án kêu gọi đầu tư và phải bảo vệ nó trước một Hội đồng đầu tư nghiêm túc, bao gồm những chuyên gia của các Quỹ đầu tư Mỹ và các giáo sư trường Đại học Dartmouth.

Anh bạn tôi là lãnh đạo một công ty của Bộ Giao thông. Nhóm của anh chọn đề tài là một dự án BOT mà công ty anh đang chuẩn bị thực hiện. Vì đề tài của nhóm anh xuất phát từ một dự án thật, nên Bản Kế hoạch kinh doanh rất chỉnh chu, vượt trội so với những nhóm còn lại

Nhưng nhóm của anh đã bất ngờ bị Hội đồng đầu tư đánh rớt, trong khi tất cả các nhóm khác đều đạt điểm cao. Nguyên nhân không ngờ lại đến từ đoạn đối thoại sau đây:

Hội đồng đầu tư hỏi:
- Theo bản đồ, con đường từ A đến B, mà các anh dự kiến xây dựng theo hình thức BOT, là đường độc đạo?
- Vâng.
- Người dân địa phương có thể đi từ A đến B bằng đường khác không?
- Không. Họ sẽ đi trên đường chúng tôi xây dựng lại.
- Và họ phải trả phí?
- Vâng.
- Họ có được hỏi ý kiến và chấp thuận không?
- Chúng tôi nghĩ là con đường sẽ mang lại lợi ích cho mọi người, nên không hỏi.

Chỉ đơn giản thế thôi. Rồi bị đánh rớt. Nhưng sau đó, phải mất khá nhiều thời gian, các giáo sư Mỹ mới giải thích cho các lãnh đạo ngành giao thông Việt Nam hiểu được rằng, "thu phí" không thể là sự hiển nhiên và bắt buộc. Người dân phải có quyền lựa chọn "không trả phí". Nếu họ muốn, không trả phí, như trước kia, thì phải có đường cho họ đi.

Vì thế, bạn không thể biến một con đường độc đạo, từ không thu phí, thành đường có thu phí, mà không có sự đồng thuận của người dân địa phương. Thật ấn tượng về môi trường đào tạo Mỹ: một dự án, dù chỉ là giả lập trong nhà trường, cũng không có quyền vi phạm đến lợi ích của người dân!